Nó chỉ có Dừa nước, mắm, vẹt, bần…lặng lẽ phủ xanh rừng ngập mặn, suốt một đời giữ đất, chống chọi biển khơi. Nó cũng có cái đẹp rất riêng, đó là cái đẹp hiền hòa và chơn chất, như tấm lòng người dân đôn hậu miệt vườn! Cái đẹp “thuần nông”giản dị, có thể không thu hút khách du lịch, nhưng cũng không gây tò mò cho các đôi mắt cú vọ của những kẻ “ăn rừng”, luôn rình rập phá hoại môi sinh. Nhờ vậy, rừng ngập mặn nơi đây, đã cùng dân bản địa, âm thầm đứng nơi đầu sóng, ngọn gió chống chọi thiên nhiên, giữ xanh màu lá…góp phần bảo vệ môi trường đang ngày càng xấu đi!
Đặc biệt vùng này có rất nhiều phượng vĩ, năm nay, không rực rỡ im lìm giữa sân tràn ngập nắng, mà duyên dáng thêm hơn bởi các tà áo trắng vẫn còn tiếp tục trở lại trường sau ngày, tháng tránh dịch Cô vi. Đó là hình ảnh đẹp còn giữ được giữa lúc có nhiều nơi “máy móc” đốn vội do các mệnh lệnh vô tâm. Viết đến đây, tôi chợt nghĩ tới thành phố Hải Phòng, nếu cứ máy móc một cách thiếu văn hóa, đốn hạ tất cả các cây phượng bởi vì có cành gãy đổ đè xe, gây tai nạn…ở đâu đó, thì sẽ tự xóa luôn danh hiệu “thành phố của phượng đỏ” một thời!
 

Do được cháu Khánh Dyn báo trước, cách khu du lịch Cồn Nhàn chừng 12km, trên hương lộ 16, phía tay phải, có 1 đường nhỏ vừa đủ cho xe 7 chỗ đi vào là 2 khu mộ táng và đền kỹ niệm của 2 danh nhân thời nhà Nguyễn: Cụ Phan Thanh Giãn và Võ Trường Toản.
Mộ và đền thờ cụ Võ Trường Toản nằm trong khuôn viên thoáng đẹp và khá rộng, uy nghiêm nhưng cũng mang vẻ thân quen thuở học trò nhờ mấy cây phượng đang trổ đỏ hoa. Khu mộ gồm có 3 ngôi là mộ cụ Võ cùng phu nhân và cô con gái duy nhất chết từ nhỏ.
Khi chúng tôi đến thì cổng đã đóng nhưng không khóa, một ông anh lớn tuổi tới chào rồi đẩy cửa, hướng dẫn vô thăm. Thì ra Ông chính là người trông giữ khu di tích này, ngộ thay, không thân thích gì với Cụ Võ mà là hậu duệ của Cụ Phan Thanh Giãn. Điều này cũng dễ hiểu, sau khi tôi đến thăm mộ, khi biết Cụ không phải là người gốc gác tại đây.
Vâng, có lẽ nhiều người trong đó có tôi, nói ra thiệt là xấu hổ, chẳng biết gì về Ông Võ Trường Toản, ngoại trừ biết Ông là 1 Danh nhân thời nhà Nguyễn. Cho nên, hôm nay thật may mắn cho chúng tôi khi có dịp được thăm nơi an nghĩ của Ngài.
Với tôi, như các bạn đã biết, các cuộc rong chơi không chỉ là ngắm cảnh xem hoa để tận hưởng những gì mắt thấy, mà còn cũng để nghe và rung động trước những thông tin văn hóa, khoa học, lịch sử…liên quan đến nơi chốn mình đi qua. Đôi khi, điều này có được khi tự tìm hiều thêm lúc lúc trở về nhà, coi đó như là lập lại chuyến đi lần thứ 2, không trên thực địa, nhưng cũng có cái thú vị riêng!
Đây là một trường hợp như vậy, tôi xin phép tóm lược những gì về Ông Võ Trường Toản mà bấy lâu nay chưa biết.
Ông gốc gác người miền Trung, tổ tiên di cư vào Nam từ năm 1623, khi người Việt chính thức vào xứ Đồng Nai, lập nghiệp. Theo địa phương chí Bến Tre: Võ Trường Toản sinh(không biết năm nào) tại làng Hòa Hưng, huyện Bình Dương, phủ Tân Bình, tỉnh Gia Định, Ông mất ngày mùng 9 tháng 5 âm lịch năm Nhâm Tý (nhằm 27/7/1792)và được an táng tại địa phương trên.
Dưới cả 2 thời Tây Sơn và Chúa Nguyễn, Cụ Võ Trường Toản không ra làm quan, sống ẩn dật, làm Thầy giáo dạy nhiều thế hệ học trò. Dù vậy, có nhiều học trò của Ông là quan lại hay danh nhân nổi tiếng như Ngô Tùng Châu, Trịnh Hoài Đức, Phạm Ngọc Uẩn, Lê Quang Định, Lê Bá Phẩm, Ngô Nhơn Tịnh… Khi nhắc đến cụ, các nhân sĩ trí thức, các nhà nghiên cứu đều gọi Võ Trường Toản là "Cụ tổ ngành giáo dục Nam Kỳ".
Ngoài cái chữ dành cho học trò đương thời, Ông là người Thầy đã hun đúc cái “Hào khí Đồng Nai”, bao gồm đạo đức, học phong, sĩ khí…khiến các nho sĩ đời sau cũng phải tuân phục mà hành như các ông
Nguyễn Đình Chiểu, Huỳnh Mẫn Đạt, Phan Văn Trị, Bùi Hữu Nghĩa, Trương Định, Nguyễn Hữu Huân…
. Hay tin ông mất, Chúa Nguyễn cảm mến, tiếc thương, ban từ hiệu là "Gia Định xử sĩ Sùng Đức Võ tiên sinh" (nghĩa là bậc xử sĩ Võ Tiên Sinh, người Gia Định, sùng về đức độ), để ghi vào bia mộ.
Để tưởng nhớ công đức của thầy (như cha), Vua Gia Long cũng có đôi liễn tưởng niệm:
Sinh tiền giáo huấn đắc nhân, vô tử nhi hữu tử
Một hậu thịnh danh tại thế, tuy vong giả bất vong"
Dịch nghĩa:
Lúc sống, dạy dỗ được người, không con mà như có
Khi mất, tiếng tăm còn để, thân tan danh vẫn còn.

Dù không phải là học trò của Võ Trường Toản, nhưng Phan Thanh Giản hết lòng kính trọng Võ Trường Toản như thầy, luôn tưởng nhớ tới đức độ cao dày của cụ, nên khi ba tỉnh miền Đông Nam Kỳ rơi vào tay giặc Pháp (1862), Phan Thanh Giản không muốn hài cốt của bậc danh nhân nằm trong vùng đất bị giặc chiếm, đã cùng với Nguyễn Thông (đốc học Vĩnh Long), Hiệp trấn thành An Giang - Phạm Hữu Chánh, cũng nhiều sĩ phu yêu nước khác bàn việc cải táng hài cốt cụ Võ Trường Toản.
Ngày 28/3/1867, năm Tự Đức thứ 18, hài cốt của cụ Võ Trường Toản được rước về cải táng tại làng Bảo Thạnh, thuộc tỉnh Vĩnh Long (nay thuộc huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre). Di hài vợ cùng ấu nữ cũng được cải táng cạnh mộ của cụ. Mộ của cả ba xây theo hướng Đông - Bắc ngó về Tây Nam, xây dựng theo dạng voi phục. Khu mộ nằm trên một gò đất cao ráo, trong khuôn viên thoáng rộng, có cây che bóng mát, chung quanh mộ được trồng nhiều loại cây như đào, vẹt,... tạo nên cảnh quan thanh thoát, vừa trang nghiêm, vừa tươi mát nhẹ nhàng, hài hòa giữa công trình và cảnh quan thiên nhiên.
Đó là khu mộ mà hôm nay chúng tôi đến viếng.

 




Ngôi nhà mái ngói âm-dương cũ kỷ của cháu Cụ Phan Thanh Giãn. Nơi hàng năm làm lễ giỗ Cụ Phan


Đền và khu mộ Ông Võ Trường Toản.


Mộ Ông Võ Trường Toản.


Mộ Ông Bà Võ Trường Toản và mộ con gái bên cạnh.



























Mộ Ông Bà Võ Trường Toản và mộ con gái.












Người thủ từ Đền Võ Trường Toản, là cháu của Cụ Phan Thanh Giãn.
 

Mời đọc tiếp Phần 17.